दाङम थारु पत्रकार ओ थारु पत्रकारिताके विकास

कुशल नेतृत्वको परम्परागत उदाहरण महटवा प्रथा

सन्तोष दहित
नेपालमा बसोवास गर्दै आएका विभिन्न जातजातिबीच थारु समुदायको छुट्टै कला, संस्कृति, भाषा, भेषभुषा, चालचलन तथा रीतिरिवाज छन् । सांस्कृतिक रूपले नेपालकै सबैभन्दा धनी जातिका रूपमा चिनिने थारु समुदायको परम्परागत साङ्गठनिक संरचना, प्रशासन, व्यवस्थापिका, कानुन आफ्नै किसिमका छन् ।

खासगरी ग्रामीण परिवेशमा बस्न रुचाउने यो समुदाय आफ्नो छुट्टै किसिमको पारम्परिक साङ्गठनिक संरचना, कानुन, नियम पालना गर्न रुचाउँछन् । निःस्वार्थ सामूहिक भावना बोकेको कुशल एवम् अनुशासित नेतृत्वलाई सम्मान गर्ने परम्परा थारु समुदायमा पाइन्छ । सिङ्गो थारु गाउँलाई परम्परागत नेतृत्व प्रदान गर्ने व्यक्ति हुन – महटवा/बडघर/भलभन्सा । महटवा/बडघर/भलभन्सा जस्ता भिन्नाभिन्नै शब्द प्रयोग गरिएपनि थारु अगुवाको काम भने एउटै हो । यस्तो भूमिका निर्वाह गर्ने व्यक्तित्वलाई दाङमा महटवा भनिन्छ भने बाँके, बर्दियामा बडघर र कैलाली र कञ्चनपुरमा भलभन्सा भन्ने गरिन्छ ।

वि.सं. २०६८ मा गरिएको जनगणना अनुसार नेपालमा चौथो स्थानमा रहेको थारु समुदायको जनसङ्ख्या ६.६ प्रतिशत छ ।

सन्तोष दहित 

नेपालको आदिवासी जनजातिमध्ये प्रमुख जाति थारुको बसोवास पूर्वदेखि पश्चिमसम्मै फैलिएको छ । खासगरी झापा, मोरङ, सुनसरी, सप्तरी, उदयपुर, सिरहा, धनुषा, महोत्तरी, सर्लाही, रौतहत, बारा, पर्सा, चितवन, नलपरासी, रूपन्देही, कपिलवस्तु, दाङ, बाँके, बर्दिया, कैलाली, सुर्खेत, कञ्चनपुर लगायत जिल्लामा थारु समुदायको बाक्लो बसोवास छ । थारु समुदायकोे मुख्य बसोवास स्थल दाङ जिल्ला भएपनि त्यतिखेरको सामन्ती र शोषकहरूको अत्याचार र दमन सहन नसकी बाँके, बर्दिया, कैलाली, कञ्चनपुर, सुर्खेत हँुदै पूर्वको झापासम्मका तराई क्षेत्रमा यिनीहरूको बसाइँसराइ भएको थारु अगुवाहरू बताउँछन् । 

थारु समुदायमा महटवा/बडघर/भलभन्साले मलामीदेखि लिएर गाउँको विकाससम्मको अगुवाइ गर्दै आएको महटवा/बडघर/भलभन्सा महासङ्घ दाङका अध्यक्ष एवम त्रिपुर नगरपालिका ७ जलौराका महटवा चन्द्रप्रसाद चौधरी बताउनुहुन्छ । यति मात्र नभएर उहाँहरूले गाउँमा न्यायाधीशको भूमिका समेत निर्वाह गर्दै आउनुभएको चौधरीले बताउनुभयो । 

हिजो आज थारु समुदायको परम्परागत महटवा/बडघर/भलभन्सा प्रथा हराउँदै गएपनि यसलाई पुनःस्थापना गर्ने काम भइरहेका चौधरीले जानकारी दिनुभयो । उहाँका अनुसार अहिलेसम्म दाङका सबै थारु गाउँमा महटवा चयन भइसकोको छ । घोराही नगरपालिकाका केही थारु गाउँ र देउखुरी उपत्यकामा मात्र महटवा छान्न बाँकी रहेको बताउँदै चौधरीले भन्नुभया, “यो पनि आउने माघीमा भइसक्छ ।” 

हालसम्म आफ्नो सम्पर्कमा दाङका मात्र ४ सय ३० जनाभन्दा बढी महटवा आइसकेको चौधरीले जानकारी गराउँदै जिल्लाभरिका महटवाहरूको तथ्याङ्क लिने काम पनि भइरहेको चौधरीले बताउनुभयो । उहाँका अनुसार निकट भविष्यमा दाङमा पाँच जिल्लाका महटवा/बडघर/भलभन्सा महासङ्घको केन्द्रीय अधिवेशन हुन लागेकोले दाङ, बाँके, वर्दिया, कैलाली, कञ्चनपुर र सुर्खेतका महटवा/बडघर/भलभन्साको वास्तविक तथ्याङ्क प्रकाशमा आउनेछ । 

“केही वर्ष अघिसम्म थारु गाउँमा विकाससम्बन्धी सम्पूर्ण योजना उहाँहरूले नै बनाउँदै आउनुभएको थियो”, अध्यक्ष चौधरीले भन्नुभयो, “गाउँघरमा कसैको मृत्यु हुँदा लास जलाउने वा गाड्ने अर्थात् कुन ठाउँमा लाने जस्ता सबै निर्णय उहाँहरूबाटै हुन्थ्यो । यतिमात्र नभएर गाउँमा अंशवण्डा, बिहाबारी जस्ता सामाजिक व्यवहार पनि उहाँहरूले नै मिलाउँदै आउनुभएको थियो । त्यतिबेला उहाँहरूले बोलेपछि गाउँका सबैले मान्थे वा मान्नुपथ्र्यो ।” 

अहिले यी सबै अधिकार नभएपनि सामाजिक र विकाससम्बन्धी निर्णय भने अझै पनि महटवाकै नेतृत्वमा भइरहेको चौधरीले बताउनुभयो । उहाँका अनुसार महटवा भएको गाउँ र महटवा नभएको गाउँबीच धेरै अन्तर देखिन्छ । “महटवा भएका गाउँ विकासदेखि लिएर अन्य हरेक काममा अगाडि देखिन्छ, सङ्गठित भएको देखिन्छ तर महटवा प्रथा नभएका गाउँ अस्तव्यस्त देखिन्छ”, चौधरीले भन्नुभयो । 

थारु संस्कृति तथा इतिहासविद् एवम् पूर्व राज्यमन्त्री महेश चौधरीका अनुसार थारु समुदायले आफ्नो नयाँ वर्ष अर्थात् माघीको अवसर पारेर प्रत्येक वर्ष माघ महिनाको १ र २ गते महटवा/बडघर/भलभन्सा छान्ने गर्दछन् । थारु समुदायमा महटवा/बडघर/भलभन्साको चयन लोकतान्त्रिक पद्धतिबाट हुने गरेको उहाँले बताउनुभयो ।

महटवा/बडघर/भलभन्सा चयनका लागि गाउँका प्रत्येक घरका मुख्य व्यक्ति अर्थात् ‘गरधु¥या’ महटवा/बडघर/भलभन्सा को घरमा जम्मा हुन्छन् ।  उहाँका अनुसार महटवालाई सघाउनका लागि अन्य दुई जना व्यक्ति ‘अघवा’ र ‘चौकिड¥वा’ पनि छानिन्छ ।

सो क्रममा उनीहरूले आगामी वर्षको कार्ययोजना तथा बितेको वर्षको समीक्षा पनि गर्दछन् । गाउँका हरेक विकासका कामदेखि पूजापाठ कसरी गर्ने, कुन ठाउँमा के बनाउने, कहाँसम्म बाटो लग्ने, कहाँ मर्मत गर्ने, आर्थिक स्रोत कहाँबाट ल्याउने आदि विषयमा व्यापक छलफल गर्नुका साथै आउने वर्षमा गाउँ चलाउने नेतृत्व कसलाई दिने भन्नेबारे पनि छलफल गरिन्छ । “त्यही छलफलका आधारमा सकेसम्म सर्वसहमतिबाट र नभए लोकतान्त्रिक अभ्यासबाट निर्वाचन गरी नयाँ महटवा/बडघर/भलभन्सा चयन गरिन्छ”, चौधरीले भन्नुभयो ।

यी दुई जनाको सहयोगमा सिङ्गो गाउँ महटवा/बडघर/भलभन्साले हाँक्नुपर्छ । पहिले थारु गाउँमा महटवा/बडघर/भलभन्साको दाहिने हातका रूपमा ‘अघवा’ लाई चिनिन्थ्यो भने बायाँ हातका रूपमा चौकिदारलाई । अघवाले महटवा/बडघर/भलभन्साले बैठक, छलफल, कचहरी कार्यक्रम राखेपछि गाउँका प्रत्येक घरका मूली अर्थात् ‘गरधु¥या’लाई खबर गर्ने, गाउँमा कुनै नयाँ योजना आयो भने सबैलाई जानकारी दिने जस्ता काम गर्नुपथ्र्यो । त्यस्तै बाटो मर्मत गर्नुपरेमा, कुलो निर्माण गर्नुपरेमा, बाँध बाँध्नुपरेमा गरधु¥याहरूलाई काममा लगाउने काम पनि अघवाकै हुन्थ्यो । चौकिदारको काम नेपाल प्रहरीले जस्तै गाउँको सुरक्षादेखि लिएर अन्नबालिको रेखदेख गर्ने हुन्थ्यो । 

वरिष्ठ पत्रकार एवम् नेपाल पत्रकार महासङ्घका पूर्व अध्यक्ष केबी मसालको विचारमा थारु समुदायको महटवा प्रथा बैज्ञानिक र विज्ञानसम्मत प्रथा हो तर अहिले आधुनिकताका कारण महटवा प्रथा तहसनहस भइरहेकोले यसलाई पुनःस्थापना गर्न जरुरी छ । पहाडमा मगर, गुरुङ, लिम्बु, शेर्पा समुदायले आफ्नो समाज आफै चलाउने गरे जस्तै तराईमा थारु समुदायको आफ्नै नियम, कानुन, संरचना थियो । “अहिलेको राजनीतिका कारण महटवा प्रथा ओझेलमा पर्नु दुःखद् कुरा हो, कुशल राजनीतिक नेतृत्व गर्ने हो भने बडघर/भलमन्सा/महटवासँग सिक्नुपर्छ”, मसालले बताउनुभयो । 

महटवाहरू पढेलेखका नभएपनि उहाँहरूसँग वैज्ञानिक ज्ञान छ । बाटो कसरी बनाउने, कुलो कहाँबाट ल्याउने, गाउँलाई व्यवस्थित तरिकाले कसरी बसाल्ने जस्ता सबै काम महटवाहरूकै डिजाइनमा हुन्थ्यो । यस्ता वैज्ञानिक, वौद्धिक नेतृत्व गर्ने महटवा प्रथालाई निरन्तरता दिनु जरुरी रहेको मसालले बताउनुभयो ।

यसैगरी गाउँको अस्तव्यस्ततालाई व्यवस्थित शैलीमा अगाडि बढाउनका लागि महटवा प्रथा अति जरुरी रहेको थारु बुद्धिजीवी एवम् राजनैतिक विश्लेषक सौगतवीर चौधरी बताउनुहुन्छ । अहिले विविध कारणले थारु गाउँमा महटवा प्रथा हराउँदै गइरहेको बताउँदै उहाँ भन्नुहुन्छ, “यसलाई निरन्तरता दिनका लागि पुनःजागरण कार्यक्रम ल्याउनुपर्छ ।” 

विगतमा महिनौँ दिन लाग्ने काम पनि महटवा/बडघर/भलभन्सा को अगुवाइमा सामूहिक पहलबाट एकै हप्तामा सकिन्थ्यो, गाउँको सुरक्षा, रेखदेखदेखि लिएर पूजापाठ पनि निकै राम्रो हुने गरेको थियो तर अहिले त्यो अवस्था छैन ।

महटवा/बडघर/भलभन्साको अनुपस्थितिका कारण थारु समुदायमा मौसम अनुसार गरिने पूजाआजा, गीत, नाच पनि लोप हुने अवस्थामा छन्, गाउँको साझाका रूपमा रहेका देउठन्वाहरू भताभुङ्ग हुने अवस्थामा छन्, गाउँका कुला नाला धस्सिएका छन्, विकासका काम समेत अहिले अस्तव्यस्त भएको पाइन्छ । त्यसैले यी दुरवस्थालाई व्यवस्थित गर्नका लागि हाल विघटित अवस्थामा रहेको यो प्रथा पुनःस्थापित गर्न जरुरी रहेको चौधरीले बताउनुभयो । महटवा/बडघर/भलभन्सा प्रथालाई पुनःस्थापित गर्नु भनेको थारु जातिको पहिचानलाई पुनःस्थापित गर्नु हो ।

थारु समुदायको आर्थिक, सामाजिक, सांस्कृतिक र राजनैतिक विकासका लागि यो प्रथालाई निरन्तरता दिनुका साथै राज्यले उहाँहरूलाई सक्रिय बनाउनका लागि राज्यको हरेक तहमा सहभागी गराउनु जरुरी रहेको चौधरीले भन्नुभयो । देशमा कुशल नेतृत्वका लागि पनि थारु समुदायको यस परम्परागत संरचनाबाट सिक्नुपर्ने चौधरीको भनाइ थियो ।

थारु समुदायका लागि धेरै उपयोगी यस प्रथालाई पुनःस्थापना गर्नुसँगै समय परिस्थिति अनुसार यसलाई परिमार्जन पनि गरिनुपर्छ । एउटा गाउँको महटवाको सम्बन्ध अर्काे गाउँको महटवासँग कायम गराइनुपर्दछ भने यसलाई जिल्ला, क्षेत्र हुँदै केन्द्रीय तहसम्म बलियो संस्थाका रूपमा विकास गर्नुपर्छ । तराईका २२ जिल्लामा यस प्रथालाई पुनःस्थापित गर्नसके थारु समुदायको भाषा, कला, संस्कतिमा एकरूपता आउनुका साथै थारु समुदायको सामूहिक विकासलाई गति दिनमा पनि सघाउ पुग्ने देखिन्छ । यसैगरी अर्काे गाउँमा भएको प्रगतिबारे अध्ययन गरी आफ्नो गाउँघरमा रहेका कमजोरीको समीक्षा गर्नमा पनि सहयोग पुग्नेमा शङ्का गर्न सकिँदैन ।

यो आलेख, अमेरीकी सहयोग नियोगको सहयोगमा संचालित साझेदारी विकास परियोजनाका लागि इक्वल एक्सेसले तयार पारेको हो । यसमा प्रसारित कुनै पनि सामग्रीले अमेरिकी सरकार अथवा अमेरिकी सहयोग नियोगको आधिकारीक धारणा व्यक्त गर्दैन । 

अँट्गर आशमानी

सन्तोष दहित

आजसे दुई दशक आघ आशमानी चौधरी गाउँक कुछ जन्नी (महिला) मनैन आपन घरम ख्याल बलैली । ख्याल बलैना कारण रलहिन, एक्थो सस्था खोल्क आर्थिक, सामाजिक ओ शिक्षासे पच्गुरल गाउँक जन्नी मनैन आघ बह्रैना । यिह उद्देश्य ओ लक्ष्य लेक ख्याल जुटलक आपन गोहि (साथी) हुकन्क बिचम आपन बात ढर्ली । आशमानीक बातह कौनज ठिक बा कल, कलसे कौनोज जन्नी (महिला) मनै कसिख करसेक्बी असिन काम कैख ख्याल जुटलक जन्याओ हट्मटाइ लग्ल । ट फेन, हट्मटैटी लग्लक आपन गोहिहुकन नै डराओ मै बाटु, टुह्र महिह पाछओर्सेकेल साथ देओ कैख सहयोग मग्ली । बस ओत्रहम आशमानी  चौधरी आपन तन, मन ओ धन लगाख सस्था दर्ता कर्ना ओंर आघ वह्रली । 

एक कार्यक्रमम स्थानियहुकनक स्वागत लेटी आशमानी चौधरी । तस्विरः नविन चौधरी

२०५० साल म ग्रामिण महिला उत्थान केन्द्र नाउँक सस्था दर्ता कर्ली । जब सस्था दर्ता हुइलन त भारि खुशी हुइली आशमानी । स्वाँचल जसिन काम कर मिल्ना हुइल, आपन सपना पुरा हुइल कैख । सस्था दर्ता हुइटीकी आशमानी गाउँ–गाउँ न्याङ्ग लग्ली ओ आपनठे रहल कुछ पैसाले कापी, कलम, मट्टि ट्याल ओ लाल्टीन किन्ख कुछ गाउँम साक्षरता कक्षाके सुरुवाट कर्ली । यी बात सुन्ख और गाउँओरफे रात्री कक्षाके माग करलग्लीन । तर, आपनथे बहुट पैसा निहोख माग हुइलक गाउँम रात्री कक्षा विस्तार कर निसेख्ख बहुट दुखि रलही आशमनी । और गाउँओर फे कक्षा सञ्चालनके लाग कहोरेसे सहयोग मग्ना योजना बनैली । उह योजनाअनुसार एक्ठोे प्रस्तावना (एचयउयकब)ि तयार कैख काठमाण्डौ स्थित दातृ निकायके गेटसम पुग्ली । तर आशमानीह उ दातृ निकायके गेटपाल्या भित्तर जाइनिडेलिन, बहुट फ्यारा कोसिस कर्ली दातृ निकायक  ऋयगलतचथ च्भउचभकभलतबतष्खभ ह भ्याटकलाग । गेटपाल्यजुन कबु मिटिङमबाट ट कबु बहार गैरल कैख भित्तर जाइनिदिहन ।

असिख संघर्षसे लर्टी अइलक आशमानी आपन भिजनह पुरा कराईलाग कबुफे बिचलित निुहइली । अन्ततः आशमानी चौधरी नेपालके एक उदाहरण जन्नी मनैया बनरली । दुई दशकके दौरानम अमेरिका, बेलायत, जापान, फिलिपिन्स, लगायत एक दर्जनसे ध्यार देशम घुम सेक्ली । ओस्टक राष्ट्रिय, अन्तराष्ट्रिय अवार्ड पारख्ली कलसे दर्जनौ सम्मान, पुरस्कार फे । एक्ठो गाउँके रात्री कक्षासे सुरु कर्लक आशमानी आब दाङ, रोल्पा, सल्यान ओ बाँके जिल्लाम लघुवित्त कार्यक्रमके माध्यमसे आयआर्जन, आर्थिक विकास, स्वास्थ्य, शिक्षा, मनोसामाजिक, जलवायु परिर्वतन, द्धन्द्ध प्रभावित परिवारके लाग पुर्णस्थापना कार्यक्रम वातावरणमैत्री घर अभियान, महिला शसक्तिकरण, जसिन कार्यक्रम सञ्चालन कर्टि आइल बाटी । 

विदेशी पहुनासे एक कार्यक्रमम बाउँ पान्जार आशमानी चौधरी । तस्विरः आशमानी चौधरीके फेसवुकमसे

आर्थिक विकासह बल्गर बनाइक लाग लघुवृत्त कार्यक्रम मार्फत भविष्यम बैंक सञ्चालन कर्ना तयारीम फे बाटी आशमानी । जन्नी (महिला) मनै उह फे थारु समुदायके लर्का असिन काम करि कैख किउ सोच्ल फे निरलह ।  तर एका–एक चर्चाम अइली ।  सामाजिक अभियानमसे मजा काम कर्लक कैख उहाँह देशविदेशसे मनै भेटाए अइथिन । पहिला बरा–बरा मनैन भेटाइक लाग रातदिन कोशिस करट तर आजकाल आशमानीह भ्याँटक लाग एक अठ्वार (हप्ता) आघ समय मग्थ ओ उहाक घरम भेटाए अइथिन ।

राजनीतिसे दुर रना आशमानी चौधरीह मेहमेह्रीक पार्टीक मनै आ–आपनओर टानक लाग कोशिस निकर्लक फे निहुइट । कौनज ट आपन पार्टीम अइलसे ¥वाजल ठाउँम टिकट डेना आश्वसन डेखाक टान खोज्ठीन कलसे कौनज मन्त्री समेत बनैना । तर, आशमानी चौधरी आपन ड्याखल सपना यीह सामाजिक अभियानसे पुरा निहुइकसम राजनीतिम हात निदर्ना सोच बनैलबाटी ।

अफिसम कबुनि भेटजिना आशमानी सड्ड फिल्डम रथि । अफिसम बैठ्ना कलक रिर्पाेट बनैना ओ स्टाफ मिटिङक दिन्वा केल हो । सय अफिस टाइमम पुग्ख सक्कु स्टाफहुकन काम खटाख फिल्डम डौर्र्ठी । स्नातक तहसम्मके अध्ययन कर्लक आशमानी चौधरी घोराही नगरपालिका ११ थारु गाउँ निवासी डाई द्रोपती चौधरी ओ बाबा स्व.बलराम चौधरीके सन्ल्ही छाइ हुइटी । (व्यक्तित्व परिचय)

यसरी मनाउदैछन् थारु समुदायका दहित थरले ‘डेवारी’ (तस्विर सहित)

सन्तोष दहित

थारु समुदायको दहित थरले प्राचिन कालदेखि डेवारी (तिहार) मनाउदै आएकाछन् । हरेक वर्ष लक्ष्मी पूजाका दिन थारु समुदायका दहित थरले डेवारी मनाउने गर्दछन् । अघिपछि  सवै थारु समुदायहरुको पर्व संगै हुनेगर्दछ । तर, डेवारी भने थारु समुदायको दहित थरले मात्र मनाउने गर्दछन् । त्यसैले दहितहरुको घरमा आजको दिन ब्यापक रुपमा डेवारी मनाउने गर्दछन् । घरको ढोका ढोकामा हजारीको फूलको माला, घरको अगाडी बासको झण्डा सहित बन्कसको डारीको टोरण बनाई, घरको वरपर सजावत गर्ने गरिन्छ ।

  थारु समुदायमा डेवारी दहित थरले मात्र भएता पनि  पछिल्लो चरणमा भने पछलडङग्या थरले पनि मनाउने गर्दछन् यदपी पछलडङग्या थरका थारुहरुमध्ये केहिले लक्ष्मी पूजाको दिन मनाउछन् भने केहिले भाइटीकाको दिन पनि मनाउने गर्दछन् ।

थारु समुदायका दहित थरले लक्ष्मी पूजाको दिन यसरी डेवारी मनाइरहेकाछन् । तस्विर हेर्नुसः

थारु समुदायको वडा दशै र ‘सख्या’ नाचको संक्षिप्त चर्चा

सन्तोष दहित

              थारु समुदायको भेषभूषा, रहन–सहन, भाषा, कला तथा संस्कृति अरु समुदाय भन्दा रोचक र फरक रहेको पाइन्छ । आर्थिक, सामाजि, तथा राजनीतिक हिसाबले पछाडी रहेतापनि साँस्कृतिक हिसाबले अरु समुदाय भन्दा दुई गुणा अगाडी नै छन् भन्दा केहि फरक नपर्ला । त्यसैले होला प्रत्येक महिनामा थारु समुदायको कुनै न कुनै चाड पर्व जोडिएको हुन्छ । हुने त थारु समुदायको महान पर्व माघि लाई मनाउछन् भने दोस्रो पर्वको रुपमा अट्वारी त्यसपछि तेस्रो पर्वको रुपमा दशै पर्वलाई मनाउदै आएको थारु समुदायका जानकारहरु वताउछन् । यो पर्वमा थारु समुदायका मानिसहरुले धुमधामका साथ उल्लासमय वातावरणमा मनाउदै आएका छन् । खास गरि थारु समुदायको युवा, युवतिहरुले दशै आउन १५/२० दिन अगाडी वाट दशैको पैया नाचले स्वागत गर्छन भने दशै नजिकिएपछि अर्थात थारु समुदायका दहित थरको ‘सराद’ को दिन देखि “सख्या” नाचले दशैलाई स्वागत  गर्दछन । करिब एक महिना सम्म वडा दशैको पर्वमा नाचिने “सख्या” नाचले थारु समुदायको गाँउमा निकै उल्लासमय देख्न सकिन्छ । तन्त्र मन्त्र वोकेको “सख्या” नाचमा थारु समुदायका मानिसले गाँउको महटावाको घरको आँगनमा युवाहरु र अविवाहित महिलाहरुले नाच्ने गर्दछन । दुइवटा समुह वनाएर नाचिने यो नाचमा निकै महत्वका साथ नाचिने चलन छ । प्रत्येक एउटा समुहको अगुवा समेत वनाइएको हुन्छ । महिला समुहको अगुवाको नाम “मोरिन्या” वनाएको हुन्छ । त्यहि “मोरिन्या” का अनुसार “सख्या” गित गाउने चलन छ । त्यसैगरि सहयाकम “पच्गिन्या” पनि वनाएको हुन्छ । त्यसैगरि मान्दल वजाउने टिमहरुको पनि अगाडीको एकजा अगुवा “मन्द¥या” एकजना पछाडीको अगुवा “मन्द¥या” हुन्छ । २५/३० जनाको हाराहारीमा थारु वठिन्याहरु त्यसैगरि थारु युवाहरुको जमातले ठुलो मान्दलको एक स्वरमा एक गाँउवाट पल्लो गाउसम्म आवाज जाने गर्दछ । त्यसैगरि थारु वठिन्याहरुको एउटै स्वरमा “सख्या” सामुहिक रुपमा गीत गाउने चलन रहेको छ । 

गाउँको महटवा नारायण चौधरीबाट गउँल्या टिका थाप्दै गाउँकै एक घरको गरढुर्या फिर्तुमान चौधरी । तस्विरःसन्तोष दहित

             वडा दशैको अवसरम नाचिने थारु समुदायको “सख्या” नाच हेर्न आउने दर्शकहरुलाई फरक फरक किसिमका “पैँया” नाच पनि देखाउने गरिन्छ । सख्या नाचको विच विचमा नाचिने यो “पैँया” नाचले पनि दर्शकहरुलाई फरक आनन्द दिएको हुन्छ । थारु जानकारहरुको दशैमा नाचिने सख्या नाच नाचेपछि गाउको अन्नवालि सप्रिने, गाँउको सुरक्षा हुने जस्ता विश्वास गरिएको पाइन्छ । 

                               यो “सख्या” गितमा हरेक देवता, अन्नवालि, चराचुरंगी, जनावरको नाममा समेत सम्वोधन गरिएको हुन्छ । लगातार एक महिना सम्म नाच्दा पनि यो सख्या गित सकिदैन । पछिल्लो चरण वडा दशैमा नाचिने सख्या नाच लामो भएको जनगुनासो आए पछि अहिल छोत्यार १०/१५ दिन सम्म नाच्दै आएका छन । पहिले जनमअष्टमी पछि अर्थात “हा¥या गुरई” पुजासके पछि भोलि पल्टवाट नाचिने सख्या नाच अहिले भने घटस्थापनाको अगाडी दिनवाट यो सख्या नाच नाच्दै आएको पाइन्छ । भने सख्या नाचको समपान “गवल्या” टिकाको ३ या ५ दिन पछि माछा मार्न जान्छन सख्या नाच्ने सवै वठिन्याहरु । समापनको दिन मान्दल वजाउने सवै “मन्द¥या” हरुलाई  खुवाने भनेर २ दिन सम्म माछा, अन्या मिठो मिठो परिकार वनाएर समापनको दिन मान्दल वजाउने “मन्द¥या” हरु सख्या नाच्ने सवै वठिन्याहरु अनिवार्य भेलाहुने चलन छ । त्यहि दिन रातीसम्म सवै गित सक्नु पर्ने भएकोले रातिसम्म नाच्ने र सख्या गित सक्के पछि सवै मान्दल वजाउने “मन्द¥या” हरु र सख्या नाच्ने वठिन्याहरु दुइलाईन लागेर एक तालमा मान्दल वजाउने एकतालम मन्जौरा वजाएर सख्या नाच समापन गरिन्छ । जुन समापन गरिने दिनलाई थारु भाषामा “दिता वैसइना” भनिन्छ । 

                   दशैमा अरु समुदायले मनाए जस्तै थारु समुदायको दशैपनि घटस्थापनाको दिन देखि सुरुवाट भएको पाइन्छ तथापी दशैको अवसरमा भने गाँउको चलन अनुसार एक महिना अगाडी कतै १०/१५ दिन त कतै एक हप्ता अगाडी वाट सुरुवाट गरिन्छ । त्यहि घटस्थापनाको दिन नै थारु समुदायले शुभसाइतमा नुहाईधुवाइ गरि मकैको जमरा राख्ने चलन छ । किनकी थारु समुदायका पुर्खाहरुले प्राय मकैको जमारा राख्दै आएकोले पनि प्राय थारु समुदायले मकैको जमरा राख्ने चलन रहेको छ । त्यसपछि थारु समुदायले दशैको तयारीमा व्यापक लागेको पाइन्छ । कसैले घर निपोटमा लागेको हुन्छन भने कसैले वनजंगल दाउरामा त कसैले ढिक्री वनाउनको लागि चामलको पिठो पिसाउनमा व्यस्त हुन्छन । यसैगरि दशैमा पुज्नको लागि चल्ला, सुंगुरको पाठा, खसि खोज्नमा लागेको हुन्छन ।  त्यसैगरि सप्तमीको दिन “पैनस्टोपी” ढिक्रि वनाउने एक प्रकारको भाँडा नजिकैको खोलामा गाँउका सवै महिलाहरु एकैठाउमा जम्मा भएर धुने चलन छ । त्यसको भोलिपल्ट अर्थात अस्टमीको दिन चामलको पिठो गोलाकार ढिक्रि बनाइन्छ । थारु समुदायले अस्टमीको दिन ढिक्री वनाएर आ–आफ्नो देवतालाई चढाउने चलन छ ।  त्यहि दिन थारु समुदायमा रातभरि एक निद नसुतेर विहानको ८ वजेसम्म नाच्ने चलन रहेको । अस्तमीको भोलिपल्को दिन घरको देवता अनुसार ५ देखि १० वटासम्म चल्ला , एक एक वटा सुंगरको पाठो, खसि पनि पुज्ने चलन हुन्छ । 

                  यसैगरि थारु समुदयाले नवमीको दिन राजा टिका अर्था “गँवल्या” टिका भनिन्छ । त्यहि दिन गाँउका सवै गरढु¥याहरु गाँउका “देवथन्वा” मा जुटेर सवैले महटावासंगै कानमा जमारा लगाउने चलन छ । वडा दशैको शुभकामना आदान प्रदान गर्ने चलन पनि त्यहि दिन थारु समुदायले गर्दछन् । संगसंगै वर्कीमार गित गाउने चलन रहेको छ यसरी सवै जना जुटीसकेपछि “वर्कीमार” गाउदै महटवाको घरमा त्यहि “गँवल्या” टिका लगाउने चलन छ । त्यहिदिन थारु समुदायका सवैले महटावाको घरमा गएर महटावासंग “गउँल्या” टिका लगाउने चलन छ । यो “गउँल्या” टिका चामलको सेतो टिका हुन्छ । त्यहि दिनवाट थारु समुदायमा नाचिने सख्या नाच दिउसैवाट अर्थात वेलुको ३/४ वजेवाट सुरुगरिन्छ ।  सख्या नाच्ने सवै वठिन्या मान्दल वजाउने मन्द¥याहरु महटवासंग गउँल्या टिका लगाउने चलन रहेको छ । जुन चलनले थारु समुदायमा समुधर सम्वन्ध वनाउदै आएको पाइन्छ ।  थारु समुदायमा कहिले पनि तिहारको नाममा विकृति ल्याएको पाइदैन जहिले पनि प्रजातान्त्रि अभ्यास अप्नाएको हुन्छ । सवैलाई मान सम्मान, आदर गर्ने थारु समुदायमा अझै पनि कायमै छ । थारु समुदायको हरेक तिहारमा सदभाव र समाजम सुमधुर कायम गर्दै आएको पाइन्छ । 

आदिवासी धर्तिपुत्र थारु समुदायको ‘अट्वारी’ को एक चर्चा

सन्तोष दहित

         नेपालका भूमिपुत्र भनेर चिनिने थारु जातिको राष्ट्रिय तथा अन्तर्रा्ष्ट्रिय जगतमा छुट्टै पहिचान रहिआएको छ । आफ्नो उच्च भेषभुषा, रहन–सहन, भाषा, संस्कृति एवम् जीवनशैली अत्यन्त रोचक र फरक रहेको छ । थारु समुदायका मानिसहरुलाई सरल, इमान्दार एवम् परिश्रमका पारखीका रुपमा पनि चिनिने गरिन्छ । प्रकृतिसँग अत्यन्त नजिक सम्बन्ध रहेको थारु जाति समृद्ध संस्कृतिका धनी मानिन्छन् । त्यसैले होला प्रत्येक महिनामा कुनै न कुनै पर्व थारु समुदायले मनाउँदै आएका छन् । थारु समुदायले अरु जति पर्व मनाए पनि माघीपछिको ठूलो पर्वका रुपमा अट्वारीलाई मनाउँदै आएका छन् ।
        थारु समुदायको ‘माघी’ पछि दोस्रो महानपर्व ‘अट्वारी’ लाई मान्नेगर्दछन् । यो पर्वलाई थारु समुदायका मानिसहरुले धुमधामका साथ उल्लासमय वातावरणमा मनाउँदै आइरहेका छन् । ‘अट्वारी’ पर्वलाई थारु समुदायले दुइ दिनसम्म मनाउने गर्ने गर्दछन् । बर्षको एकचोटी मनाउने ‘अट्वारी’ अरु पर्व भन्दा फरक तरिकाले र निकै महत्वका साथ मनाउँदै आइरहेका छन् । यदपि ‘अट्वारी’ पर्व मनाउनको लागि थारु समुदायको तिथिमिति नभए पनि थारु समुदायले कृष्णअष्टमीपछि दुइ आइतबार अर्थात् कुशेऔंशीपछिको आइतबारको दिनमा ‘अट्वारी’  पर्व  मनाउँदै आइरहेका छन् ।
यो पर्वमा पश्चिम तराईका जिल्लाहरु दाङ, बाँके, बर्दिया, कैलाली, कञ्चनपुर र सुर्खेत गरी ६ जिल्लाका थारु समुदायले भव्यताका साथ उल्लासमय वातावरणमा अट्वारीलाई मनाउँदै आएका छन् । अट्वारी पर्व थारु समुदायका पुरुषले मात्र मनाउँदै आएको पाइन्छ । खासगरी यो पर्व मनाउने मुख्य कारण ऐतिहासिक घटनासँग जोडिएको पाइन्छ ।
        प्राचीनकालमा दाङका दङ्गीशरण थारु राजा र पाँच पाण्डवमध्ये भीमसँग सम्बन्धित रहेको छ । महाभारतका पाँच पाण्डव र दाङका थारु राजा दङ्गीशरणबीच लामो समयदेखि घनिष्ट सम्बन्ध रहेको थियो । यही क्रममा पाँच पाण्डव र द्रौपती सबैजना सुर्खेतको काँक्रेविहारमा घुम्न आएका रहेछन्, त्यही क्रममा दाङका थारु राजा दङ्गीशरणको राज्यमा शत्रुहरुले आक्रमण गरिरहेको खबर पाउनबित्तिकै तावामा पकाउन राखेको रोटी छाडेर भीमले भोको पेटमा पानीसमेत नखाई थारु राजा दङ्गीशरणको पक्षमा लड्न गएछन् र शत्रुहरुलाई हराएछन् । यसरी भोको पेटमा पनि केही नखाएर थारु राजा दङ्गीशरणको पक्षमा लडेर विजय हासिल गरेको अवसरमा यो अट्वारी पर्व मनाउँदै आएको पाइन्छ ।
       जुन मान्यतालाई विश्वास गरि थारु समुदायले भीमजस्तै बलियो बन्नका लागि यो ‘अट्वारी’ पर्व मनाउँदै आएको थारु वुद्धिजीवीहरुको भनाई छ । उक्त घटना पनि आइतबारको दिन परेकोले यसको नाम पनि ‘अट्वारी’ राखिएको बुझिन्छ ।
अट्वारीको पहिलो दिन
    अट्वारीको अघिल्लो रात अर्थात् शनिबारको दिन २/३ बजेतिर राती उठेर माछा, मासु पकाएर दर खाने चलन छ । आइतबार दिनभरि ब्रत बसेर साँझपख ७ बजेतिर नजिकैको खोलामा नुहाइधुवाइ गरेर घरको बैठक कोठामा लिपपोत गरि “गन्यारी” भन्ने काठबाट आगो निकालेर भान्सा गर्ने चलन रहेको छ ।
त्यही “गन्यारी”बाट निस्केको आगोले सबैभन्दा पहिला एकापट्टि मात्र ठूलो “भ्याँवा” रोटी पकाउने चलन छ । जुन रोटीलाई “भेँवक” रोटी भन्ने चलन छ । त्यसपछि अरु विभिन्नथरिका चिल्ला रोटी पकाइसकेपछि आफ्ना दिदीबहिनीहरुको लागि आ–आफ्नो भागमा रहेका रोटी विभिन्न थरिका फलफूल आधा भाग निकालिसकेपछि पुनः आ–आफ्नो भागबाट सबै रोटी तथा फलफूलबाट चिम्टेर “भेँवक” अर्थात् भीमको नाममा आगोमा हालेर पूजा गर्ने चलन छ । यसरी पूजाअर्चना गरिसकेपछि घरका सबै सदस्यहरुले सबैभन्दा ठूला मान्छेबाट क्रमशः सानोले रमाइलो गर्दै खाने चलन रहेको छ ।
जुन दिदीबहिनीहरुको लागि निकालेको रोटी फलफूल थारु भाषामा “अग्रासन” अर्थात् कोशेली भन्ने चलन छ । त्यही अग्रासन अट्वारीको भोलिपल्टको दिन आफ्ना दिदीबहिनीहरुलाई दिन जाने चलन रहेको छ ।
अट्वारीको दोस्रो दिन

अट्वारीको दोस्रो दिन अर्थात् फलारको दिन बिहान सबेरै उठेर नजिकैको खोलामा नुहाइधुवाइ गरि घरको बैठक कोठामा पुनः लिपपोत गरि ३ या ७ थरिका तरकारी र भात पकाइसकेपछि अट्वारीको पहिलो दिनझैं भात, सबै तरकारीबाट आधा भाग निकाल्नुपर्दछ । जसलाई थारु भाषामा “कहर्ना” भनिन्छ । यसरी सबै गरिसकेपछि भीमको नाममा सबै तरकारीबाट एक–एक गाँस तरकारी र भात निकालेर आगोमा हालेर पूजा गर्ने चलन छ । यसरी पूजाअर्चना गरिसकेपछि क्रमशः घरको मुल सदस्यबाट सबैजना रमाइलो गर्दै खाने चलन रहेको छ । पूजाअर्चना खाइपिइ गरिसकेपछि अर्काे महत्वको विषय पनि रहेको छ ।यता थारु समुदायका विवाहित महिला दिदीबहिनीहरुले आफ्नो माइतबाट आफूलाई छुट्याएको भाग “अग्रासन” अर्थात् कोशेलीको पर्खाइमा बसिरहेका हुन्छन् ।

         जबसम्म त्यो अग्रासन माइतबाट आउँदैन् तबसम्म पर्खाइमा बसेका महिला दिदीबहिनीहरु घरमा केही पनि नखाने गरेको पाइन्छ । अघि पछिभन्दा अट्वारीमा थारु महिला दिदीबहिनीहरुले माइतबाट पठाएको अग्रासनको बढी आशा गरेको पाइन्छ ।
    यति मात्र नभएर थारु समुदायमा बर्षभरि आफ्ना दिदीबहिनी अर्थात् दाइभाइसँगको भेटघाट गर्ने अवसर मिलाइदिएको हुन्छ । अट्वारी पर्वले बर्षमा एकचोटी भए पनि आफ्ना दिदीबहिनी तथा दाइभाइसँग भेट्ने अवसर जुटाइदिन्छ । त्यस्तै, छरछिमेकीहरुसँग रीसराग रहेको बेलामा पनि यो पर्वले मिलन गराउनेजस्ता क्रियाकलापमा पनि महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको पाइन्छ ।
    यसरी थारु समुदायले आफ्नो महान पर्व अट्वारी उल्लासयम वातावरणका साथ धुमधामसँग मनाउँदै आएका छन् । थारु समुदायले अट्वारी पर्व मात्र नभएर अन्य पर्व पनि यस्तै तरिकाले मनाउँदै आएका छन् तर पनि थारु समुदायको कुनै पनि पर्वलाई राज्यले ध्यान नदिएको पाइन्छ । आज यही कारणले थारु समुदायका धेरै पर्वहरु लोप हुने अवस्थामा रहेका छन् । अरु समुदायको पर्वमा बिदा दिने राज्यबाट नै क्यालेण्डरमा पर्वको तिथिमिति उल्लेख गरिदिने तर थारु समुदायको कुनै पनि पर्वमा उल्लेख गरेको पाइदैन । यसले पनि थारु समुदायलाई राज्यबाट ठूलो अपमान गरेको मान्न सकिन्छ । प्रष्टरुपमा भन्दा राज्यबाट थारु समुदायको कुनै पनि पर्वमा तिथिमिति उल्लेख नभएको कारणले आज थारु समुदायको एवम् महान पर्व अट्वारी कुन दिन मनाउने भन्ने अलमलमा परिरहेका छन् । एउटै पर्व एउटै जिल्लामा फरक–फरक हप्ता अर्थात् फरक दिनमा हुने गरेको छ । यस विषयमा राज्यले नै ध्यान दिनुपर्ने हो । थारु समुदायले कुन पर्व कुन र कत्ति दिन मनाउँछन् र कुन पर्वको कति महत्व छ भन्ने बिषयमा थारु बुद्धिजीवीहरुसँग परामर्श, छलफल, गोष्ठी, अन्तक्र्रिया गर्नुपर्ने आवश्यक छ । र, थारु समुदायको मात्र नभएर हरेक जातिको संस्कृति स्वतन्त्र तरिकाले मनाउने वातावरण मिलाइदिनु राज्यको दायित्व हो । यो दायित्वलाई राज्यले पूरा सक्दैन भने अरु त झन् के गर्न सक्छ र ?

‘अष्टिम्की’ अर्थात् थारु महिलाको स्वतन्त्रताको दिन

सन्तोष दहित

थारु समुदायका महिलाको महान पर्व भनेको कृष्णाअष्टमी अर्थात् ‘अष्टिम्की’ हो। कृष्णाअष्टमी शब्दलाई थारु भाषामा ‘अष्टिम्की’ भनिन्छ। अष्टिम्की शब्दको उत्पत्ति ‘अष्टमींटिको लगाउनु’बाट भएको थारु संस्कृतविद अशोक थारुको भनाइ रहेको छ। अष्टिम्की’ अर्थ भाद्र महिनाको अष्टमी तिथिमा श्रीकृष्ण ‘कान्हा’ जन्मेकाले उनलाई टिको लगाउनु हो। ‘कान्हा’को जन्मदिनलाई थारु महिलाहरुले ‘अष्टिम्की’ को रुपमा व्रत उपबासका साथै उनको जीवनी चित्रनमा भित्ते चित्र कोरेर धुमधामसंग टिका, फलफूल, अर्पण तथा दीप प्रज्वलन गरि जलले मनाउँदै आएको पर्व हो। ‘अष्टिम्की’ पर्व खासगरी दाङ, बाँके, बर्दिया, कैलाली, कञ्चनपुर र सुर्खेत जिल्लाका थारु समुदायका महिलाहरुले उल्लासमय वातावरणमा मनाउँदै आएका छन्। स–सानो १०/११  बर्षको बच्चा देखि लिएर ६०/६५ वर्षको वृद्ध महिलाहरुले यो पर्व मनाउँदै आएको पाइन्छ।

‘अष्टिम्की’ तयारी कहिलेदेखि
‘अष्टिम्की’ आउने एकडेढ हप्ता अगाडीदेखि थारु महिलाहरुले ‘अष्टिम्की’को तयारीमा जुटेका हुन्छन्। थारु महिलाहरुको सवै भन्दा महान पर्व भएकोले त्यसदिनमा विशेष गरि नया कपडा (रातो, कालो चोली, सेतो गुन्यु), विभिन्न थरथरिका गहनाको तयारी गर्ने गर्छन। यसरी कपडा गरगहना तयारी गरिसकेपछि ‘अष्टिम्की’को अघिल्लो रात दर खानको लागि माछा मार्ने, घोङघी खोज्न जाने गर्छन्। अष्टिम्कीमा विशेषगरी थारु महिला ले घोङघी र माछासँग दर खाने गर्छन्। त्यसैसँग मासु अन्य मिठोमिठो परिकारको लागि पनि तयारी गर्ने गर्छन्। त्यसैगरी चित्र बनाउन विभिन्न थरिको रंग, चुन, गोवर माटो, चित्र कोर्नको लागि बाँसको व्रस, आदि जुटाउने गर्छन्। त्यस्तै पकाउनको लागि दउरा, अग्रसान ‘कोसेली’ दिन जान सालको पात टिपेर टपरी लगाउने, घर सरफाई गर्ने लगायत कामको तयारी गरेका हुन्छन्।

‘अष्टिम्की’ मा के–के बस्तुको चित्र कोरिन्छ
‘अष्टिम्की’को पूजा गर्नको लागि महटावा घरको वैठक (बह्री) कोठालाई उपयुक्त मान्छन्। त्यो दिन बैठक कोठा बिहानै लिपपोट गरेर सफा गरिन्छ। त्यही बैठक कोठाको उत्तर पत्तिको भित्ता या ‘डेह्री’मा चतुर्भुज आकारमा बनाइ गोवर माटोले लिपपोट गरिसकेपछि त्यसलाई सेतो चुनले पोटिन्छ भने त्यसको छेउमा छेउमा विभिन्न थरिको रंगीचंगी रंगले चारैतिर पोटीसकेपछि त्यसैको बीचमा सवैभन्दा माथि पाँच जनाको चित्र बनाइन्छ। 

 सबैभन्दा बीचको चित्रलाई  श्रीकृष्णको चित्र हुन्छ। ‘अष्टिमी’को दिन श्रीकृष्णलाई हिरो बनाइन्छ। किनकि अष्टिम्कीको दिन श्री कृष्ण अर्थात् ‘कान्हा’को पूजा गरिन्छ। यसरी श्री कृष्णको दाँया सुर्य र बाँया चन्द्रमाको चित्र कोरिन्छ। त्यसैगरि दोस्रो लाईनमा सात जना मान्छेको चित्र कोरिन्छ। जहाँ सात भाई कौरबको प्रतिनीतित्व हुन्छ। यसैगरी तलको भागमा दुलाहा दुलही, दुलहीलाई पठाउन जान लागेको ‘डोली’, दुलाहालाई पठाउन जान लागेको ‘ड्वाला’ माछा, गंगुता, बाघ, हात्ति, मयुर, सर्प, गाई, बल्ला, विराले,बनजंगल, विभिन्न चरा, चरिंगी, जनावर, विच्छीलगायतको चित्र बनाइन्छ।

कसरी पूज्छन ‘अष्टिम्की’ मा पूजा

‘अष्टिम्की’को दिन जब साँझ पर्छ। थारु महिलाहरु विभिन्न रंङ्गीचंङ्गी राटो, कालो, निलो चोली, सेतो गुन्यु, विभिन्न घाँटीभरि गरगहना लगाएर र वलिरहेको दियो, त्यसैमा रंङ्गीचंङ्गी फूल लिएर लाइनबद्ध गाँउभरिको महिलाहरु महटवाको घरमा जुटछन्। गाँउभरिका महिलाहरु भेला भइसकेपछि महटावाँकी श्रीमति आइपुग्छन। र अष्टिम्की’को पूजाको सुरुवाट महटावाँकी श्रीमतिबाट हुन्छ। 

यसरी भित्तामा कोरिएको चित्रको सवै भन्दा माथिको लाइनमा रहेको पाँच चित्र मध्य विचमा रहेका श्री कृष्ण (कान्हा)लाई टिका लगाएर अन्य चित्रमा क्रमस सिन्दुरको टिका, कलशको जलद्धारा पूजा गरिन्छ। यसरी महटवाँकी श्रीमतिले पूजा गरिसकेपछि क्रमस गाँउका सवैभन्दा ठुलाबाट अन्य महिलाहरु पुज्ने गर्छन्।

 ‘अष्टिम्की’को पहिलो दिन
‘अष्टिम्की’ अघिल्लो रातमा दर खाइसकेपछि ‘अष्टिम्की’को दिन थारु महिलाहरु दिनभरि व्रत वस्छन्। त्यसैगरि अष्टिम्कीकै दिन ‘अष्टिम्की’को चित्र वनाउको लागि पुरुष मान्छे पनि व्रत वसेका हुन्छन्। यसरी यो दिन थारु महिलाहरुले दिउसो ११/१२ बजेतिर नुहाइधुवाई गरि अष्टिम्कीमा पूजा गर्नको लागि विभिन्न थरिको फूल, ज्यामिर, दियो बाल्नको कपासको बत्ति, माटाको दियो, सालको पातको टपरी बनाउने तयारी गर्छन भने पुरुष मान्छले अष्टिम्कीको चित्र बनाउन तिर लाग्छन। अष्टिम्कीको चित्र बनाउनको लागि थारु महिलाहरुले पनि सहयोग गर्ने गर्छन्। यसरी चित्र बनाइसकेपछि बेलुका अर्थात साझ ७/८ वजेतिर गाँउका सवै थारु महिलाहरुले आ–आफ्नो घरबाट टपरीमा थोरै चामल, दियो, फुल, ज्यामिर,  लिएर लाइबद्ध रुपमा महटावाको घरमा जाने गर्दछन। त्यहाँ गाँउका सवै थारु महिलाहरु जुटीसकेपछि महटावाको श्रीमतिले सवै भन्दा अगाडि पूजा गर्नसुरुवाट गर्छन।

 यसरी महटावाको श्रीमतिले पूजा गरिसकेपछि गाँउको ठूलाबाट क्रमस सानोले पूजा आजा गर्न गर्छन्। पूजा गर्ने बेला श्रीकृष्णलाई सवै भन्दा अगाडी सेन्दुरले टिक्ने गर्छन अर्थात श्री कृष्णलाई टिका लगाइसकेपछि भित्तामा कोरिएको अन्य सवैचित्रमा क्रमस टिका लगाउने र टिका लगाइसकेपछि तीन या पाँच चोटी जल चढाउने सुरु गरिन्छ। त्यहिक्रममा अष्टिम्कीको गित पनि गाइन्छ।

 यसरी गाँउका सवैले पूजा गरिसकेपछि सवैले आ–आफ्नो घरमा गएर दहि, फलफुल, खाइसकेपछि पुन महटवाको घरमा गई रातभरि सामुहिकमा ‘अष्टिम्की’को गीत गाइन्छ। अष्टिम्कीमा यसप्रकारको गीत हुन्छ।
 हरे पहिल छ सिर्जल जल थल धरती
 सिरीजी ट गइल हो कुशकै डाब २
 सिरजी ट गैल लारी लरीचक साम
सिरजी ट गैल अन्न पुरुष
सिरजी ट गैल डाखी डरीउनक् साग २

यसरी रातभरि गीत गाइसकेपछि विहान ६ वजे गाँउभरिको सवै थारु महिलाहरुले आ–आफ्नो टपरीमा रहेको बलिरहेको  दियो ‘दिप पज्वलन’, ज्यामिर, फूल लिएर लाइनबद्धमा नजिकैको खोलामा पुग्छन। खोलामा गइसकेपछि सवैले पानीमा गएर लाइन लागेर बलिरहेको दियो ‘दीप पज्वलन’, ज्यामिर, फूल एकसाथ वगाउने गर्छन। भने यता पछाडी पुरुषहरु लंगी लुटनकोलागि खोलामा पर्खिरहेका हुन्छन। त्यो दिन वगाएको ज्यामिर धेरै मिठो हुने गरेको थारु जानकारहरु वताउछन्। यसरी थारु महिलाहरुले बलिरहेका दियो ‘दीप पज्वलन’, लंगी, फूल वगाई सकेपछि सवैले नुहाई धुवाइगरि आ–आफ्नो घरमा जन्छन। घरमा आइसकेपछि उनिहरु हिजैकै दिन जस्तै भात, तीन थरिको तरकारी, अन्य मिठा मिठा परिकार आ–आफ्नो दाजुभाइको नाममा निकल्ने (कहार्ने) गर्छन जलसालई थारु भाषामा अग्रसान भन्ने गरिन्छ। त्यहि अग्रसान विवाहित महिलाहरुको दाजुभाई छनभने आ–आफ्नो दाजुभाईहरुलाई अग्रसान दिन जाने चलन छ भने अविवाहित गाँउका महिला अर्थात (वठिन्या) हरु एकठाउमा जम्मा भएर जात्रा (लाखे) हर्न जान्छन।
यसरी दुई दिनसम्म थारु महिलाहरु वर्षको एक चोटी आउने महान पर्व अष्टिम्की मनाउने गर्दछन। यो पर्व मनाउन पाउने थारु महिलाहरुको आफ्नो लागि ठुलो खुशी र स्वतन्त्रताको दिन पनि मान्नेगर्दछन। सधैभरि घरको काममा व्यस्तता रहने थारु महिलाहरु अष्टिम्कीको दिन भने कुनै पनि काम गर्नुपर्दैन सवै काम पुरुषले गदिर्ने गरेकोले उनीहरु स्वतन्त्रताको दिन मान्ने गरेका हुन्।